Tên tập di cảo này được lấy từ đoạn thơ trong truyện Chảy đi sông ơi của chính nhà văn: “… Rồi sông đãi hết/ Anh hùng còn chi”, được chia làm 3 phần. Phần 1: Tác phẩm, gồm những bài thơ chưa công bố của tác giả; các truyện ngắn; tiểu luận, tạp văn; kịch bản phim truyện. Phần 2: Ký họa trên gốm, gồm có các ký họa chân dung người thân, bạn bè, văn nghệ sĩ và tự họa; Các ký họa về tác giả, tác phẩm và sự kiện văn chương.
Phần 3 là tư liệu ảnh về Nguyễn Huy Thiệp, bao gồm một số ảnh chụp qua các mốc cuộc đời của nhà văn, ảnh chụp bản thảo và bài đăng trên báo được gia đình, bạn bè lưu giữ.
Xem thêm: Vịnh Hạ Long bất ngờ bị đưa vào danh sách 'hạn chế du lịch'
Trong đó về các tác phẩm (thơ, truyện ngắn, tiểu luận, tạp văn, kịch bản phim), Nguyễn Huy Thiệp sớm làm thơ, và tập thơ đầu tiên trong cuốn sách này, Những vần thơ chua xót, nhà văn đã hoàn thành lúc 27 tuổi. Cho dù chúng chỉ như lối ghi nhật ký, thỏa cảm xúc và suy tư của một giáo viên tỉnh lẻ, nhưng đọc lại, chúng ta vẫn thấy chất giọng, cái nhìn khá riêng. Tập thơ thứ hai được chọn lựa từ những vần thơ nhà văn viết sau khi lâm bệnh nặng để giãi bày cảm xúc, tâm trạng và giữ cho đầu óc tỉnh táo.
Trong ba truyện ngắn được chọn lựa đưa vào tập sách, có Cô My và Vết trượt là hai tác phẩm được sáng tác cùng thời gian với Tướng về hưu, và Những bài hát là tác phẩm được viết giữa giai đoạn “cập thời vũ” gây náo động văn đàn của Nguyễn Huy Thiệp.
Cuốn sách cũng giới thiệu hai kịch bản phim do chính ông viết là Tướng về hưu (hoàn thành và được đạo diễn Nguyễn Khắc Lợi sử dụng làm thành phim cùng tên năm 1988) và Không còn vua, viết xong năm 2002.
Hơn chín năm dạy học, và kế đó, nhiều năm vật lộn mưu sinh, làm công chức, kế toán, vẽ tranh, làm gốm, buôn bán, nấu ăn, mở nhà hàng… , “trải qua và chứng kiến nhiều cảnh ngộ cuộc đời, cả vinh quang lẫn cay đắng”, Nguyễn Huy Thiệp quá hiểu bản thân cũng chỉ là “nhân dân lao động” và đã “chán ngấy những cuốn sách thuyết giảng thứ đạo đức giả”.
Như thế, với Nguyễn Huy Thiệp, sức mạnh của văn học chỉ nảy nở trong điều kiện nó thuộc về nhân dân lao động, trở thành thang thuốc hồi sức sau khi nhân dân lao động, bao gồm cả nhà văn, đã cật lực để sinh tồn trong vô vàn tình huống đời sống phức tạp.
Xem thêm: Hoa tươi dịp 20/11: 'Mong bán được 15-20 bó là vui lắm rồi'
Thời trẻ, Nguyễn Huy Thiệp thích vẽ và đã từng theo học vẽ và minh họa báo, nhưng ông vẽ nhiều và thường xuyên nhất là ký họa trên gốm. Trong các bức ký họa gốm ở phần hai cuốn sách này, bạn đọc sẽ thấy rất nhiều hình ảnh gia đình, văn nhân, bạn hữu thân sơ và những cá tính văn chương lớn mà nhà văn yêu thích như Puskin, Bùi Giáng, Trịnh Công Sơn, Tô Hoài, Lê Lựu…
Ông cũng vẽ lại bìa, nhân vật trong tác phẩm của mình nhân các dịp đặc biệt. Ông vẽ chăm chút, cẩn thận và đã vẽ hàng trăm ký họa gốm như thế.
Những trang cuối của cuốn sách có ảnh chụp một số bản thảo viết tay, đánh máy các sáng tác của nhà văn, một số bút tích, thư từ và ảnh chụp bản viết/vẽ tay một số bài thơ đã được đưa vào tập di cảo này.
Bạn sẽ thấy ông nhắc nhở “chúng ta phải trở về mặt đất” với các “hệ lụy của nó, an nhiên và không ảo tưởng”, sẽ biết ông không ngại “con vẽ bố khen hay”.
Và bạn cũng sẽ nhìn thấy ở cuốn sách này đôi ba bài “vần vè”, những nét “hí hoáy” cuối đời của Nguyễn Huy Thiệp khi lâm trọng bệnh. Tất cả những việc “thường” ấy, trước hay sau, đều vận vào danh vị nhà văn của ông như một lẽ thường mà ông chẳng thoái thác hay làm quan trọng hóa. Ở trạng thái chấp thuận lẽ thường của cuộc đời, kể cả ốm đau bệnh tật, dường như Nguyễn Huy Thiệp tỏ ra bình tâm và nhẹ nhõm.
Đời sách đời người chung một phận
Tìm đạo nào đâu chốn cao siêu?
Giữ được chữ “thường” không phải dễ
Sáng tinh khôi, thoắt đã bóng chiều.
“Sáng tinh khôi, thoắt đã bóng chiều”, lẽ biến dịch vô cùng vô tận này, oái oăm thay, không chừa một ai, không thương xót một số mệnh nào. Nguyễn Huy Thiệp cũng chẳng thể tránh khỏi, nhưng như mọi thân danh trên đời, đều sẽ được tạo hóa ban cho phước hạnh hòa vào những dòng sông chảy mãi. Rồi sông đãi hết. Chúng ta, trong chớp mắt, chỉ nhìn thấy bậc anh hùng, như nhìn thấy ánh mắt của cá voi sát thủ duy nhất một lần mà thôi. Băn khoăn nào để làm gì?
Phương Đào
Bình luận