Mộtngày giữa tháng 7, nắng như đổ lửa, dưới chân núi Chẹt, ven Quốc lộ 1A, họa sỹLê Mai miệt mài ngồi bên toan trắng và cây bút sắt. Những nét phác họa đâùtiên về Pù Luông đang dần hiện lên. Ông nói mình vừa đi thực tế sáng tác tại BáThước (Thanh Hóa) về được 3 ngày. Dẫu còn mệt nhưng không thể để cảm xúc vụtmất, 2 ngày nay, ông đang mơ màng trôi theo những nếp nhà sàn, những áng mâybồng bềnh, những thửa ruộng bậc thang nhấp nhô, uốn lượn ở miền Tây xứ Thanh.
Ởtuổi 80, Lê Mai nói, sau hơn nửa thế kỷ theo đuổi hội họa, ông sẽ chỉ rời giávẽ khi không còn trên cõi đời này.
Những phác họa đầu tiên về Pù Luông bằng bút sắt của họa sỹ Lê Mai
Xem thêm: Cùng làm giỗ cho liệt sĩ trong ngày 27-7
Đau đáu với quê hương và chiến tranh
Năm 1970, hai năm sau khi lâýbằng kỹ sư lâm nghiệp, ông Lê Mai nhập ngũ, chiến đấu tại Quảng Trị. Trong ba lô theochàng kỹ sư lâm nghiệp vào chiến trường có 4 lọ mực Cửu Long và 2 cây bút sắt.
“Ban đầu cũng chỉ nghĩ dùngbút, mực để viết thư nhưng vốn đam mê vẽ tranh từ nhỏ nên trên đường hành quânvà sau mỗi trận đánh, tôi đã tranh thủ ký họa lại những khoảnh khắc đáng nhớ.Giấy hiếm, mực ít nên phải lựa chọn những hình ảnh đặc biệt ấn tượng, gây xúcđộng mạnh mẽ mới vẽ lại. Chủ yếu là về tình đồng đội, về những hy sinh, nhữngchiến công…”, lão họa sỹ nhớ lại.
Trên đường hành quân, vì không có bột màu nên ông bắt đầu vẽ bằng bút sắt. Không ngờ đó lại là cơ duyên để nửa thế kỷ ông gắn với dòng tranh chỉ hai màu đen - trắng
Theo cựu chiến binh Lê Mai, cũng từ nhữngnăm tháng khói lửa chiến tranh ấy, vẽ tranh bút sắt trở thành cái nghiệp cuaổng. Trong số 6 triển lãm tranh cá nhân của mình, dòng tranh bút sắt luôn đượcbạn bè, đồng nghiệp, giới chuyên môn đánh giá cao. Dù từng thử thách với sơndầu, bột màu… nhưng như chính Lê Mai thừa nhận, bút sắt mới thực sự là sởtrường. Ông cũng rất ít khi vẽ trừu tượng, chủ yếu là hiện thực với cây đa,giếng nước, sân đình, dòng sông, con đò.
Có 3 chủ đề xuyên suốt, khôngbao giờ cũ, lặp đi lặp lại trong tranh Lê Mai đó là: danh nhân, chiến tranh vàquê hương. Thời kỳ mới cầm bút sắt, khi còn ngồi trên ghế nhà trường, chàngsinh viên Lê Mai chủ yếu vẽ thần tượng. Đó là các chính trị gia, các văn nghệsỹ nổi tiếng. Từ Bác Hồ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Chủ tịch CuBa Fidel Castrođến các văn nghệ sỹ lớn như nhà thơ Hữu Loan, nhà văn Kim Lân, nhạc sỹ PhanHuỳnh Điểu… đều được khắc họa một cách chân thực, toát lên đầy đủ những phẩmchất tiêu biểu của nhân vật.
Họa sỹ Lê Mai đặc biệt yêu quý đại tướng Võ Nguyễn Giáp và nhà thơ Hữu Loan
Sau này khi trở thành ngươìlính cầm súng chiến đấu, Lê Mai bắt đầu sáng tác về đề tài chiến tranh. Ngươìlính và người nghệ sỹ gặp nhau trên đường hành quân, trong mỗi trận đánh đã đivào tác phẩm của Lê Mai một cách tự nhiên.
Bút sắt Lê Mai khắc họa về chiếntranh có khói lửa, có hy sinh mất mát nhưng vẫn ngời lên những tin yêu, khátvọng về ngày mai hòa bình. Từ Thành cổ Quảng Trị, đường 9 Khe Sanh đến đất lưảHàm Rồng, Phà Ghép mỗi một lần đi qua, anh bộ đội Lê Mai đều ký họa, lưu giữlại những khoảnh khắc để sau này dùng ký ức tạo nên tác phẩm hoàn chỉnh.
Lê Mai từng 2 lần nhập ngũ (1970 và 1978) nên ông vẽ rất nhiều về chiến tranh. Trong ảnh là bức tranh vẽ cảnh áp giải một giặc lái Mỹ bằng xe bò
Xem thêm: Bộ KH&ĐT tri ân những anh hùng, liệt sỹ đã ngã xuống vì độc lập dân tộc
Tác giả nói, mình có 2 lầnnhập ngũ nên vốn sống, vốn hiểu biết về chiến tranh, về người lính, về tìnhđồng đội rất phong phú. Nghệ thuật cũng như cuộc đời, nên tranh của Lê Mai gắnchặt với những câu chuyện chiến tranh xúc động, dể cảm, dễ yêu. Sau này, tạicác cuộc triển lãm về đề tài chiến tranh cách mạng khắp trong Nam ngoài Bắc,tranh bút sắt của Lê Mai luôn có mặt, được giới nghệ thuật cũng như công chúngđón nhận.
Những năm sau chiến tranh, LêMai xuất ngũ, chuyển ngành về Ty Văn hóa Thanh Hóa (cũ). Cuộc sống khó khăn,họa sỹ phải mưu sinh bằng nhiều công việc khác nhưng vẫn không rời bỏ dòng tranh bút sắt vốn đã ngấm vào máu.Thời gian này, ông dành nhiều thời gian để vẽ về quê hương. Họa sĩ Lê Mai nói mình lànông dân nên yêu quê theo cách của người ra đi từ làng. Gốc rạ, bờ tre, sânkho, mái đình… cứ thế đi vào tranh bút sắt.
Không chỉ có chiến tranh, vẻ đẹp của quê hương đất nước cũng được Lê Mai thổi hồn bằng bút sắt
Lê Mai tự bạch rằng: “Quêhương như chiếc bát pha lê/ Chiến tranh làm vỡ tung ngàn mảnh/ Tôi là một trongmuôn ngàn mảnh ấy/ Văng ra khắp nẻo đất trời”. Có lẽ vì thế mà “Mảnh hồn làng”cũng là đề tựa duy nhất cho 6 cuộc triển lãm của cá nhân ông trong những nămgần đây.
Mãi đam mê với bút sắt
Lê Mai là số ít họa sỹ cònđam mê theo đuổi dòng tranh bút sắt. Đây là dòng tranh độc đáo nhưng rất khó đểtheo đuổi trong thời đại nghệ thuật hội họa đã có nhiều thay đổi.
Trong khi hôịhọa có rất nhiều thể loại với sự hỗ trợ của công nghệ, màu sắc cũng có sự phatrộn thì bút sắt chỉ với duy nhất một màu đen trên toan trắng. Có những điêùmang tính ước lệ như vẽ mùa thu phải có màu vàng chủ đạo, vẽ mùa xuân phải cómàu xanh thì bút sắt phải tìm hướng khác. Họa sỹ Lê Mai nói, việc chỉ có haimàu đen – trắng khiến cho người sáng tạo phải thử thách cảm xúc của mình.
Việc chỉ có 2 màu đen trắng là một thử thách đối với ý tưởng, thông điệp của họa sỹ
“Khi vẽ mùa thu, chỉ có thểđặc tả cái điêu tàn, heo hút bằng những cành khô, lá xác xơ bay, những nếp nhàliêu xiêu. Những hình ảnh như thế, bút sắt lại là một lợi thế. Hay khi sáng tácvề người nông dân, nông thôn, bút sắt cũng là một lợi thế trong việc khắc hoạnhững vất vả, lam lũ”, họa sỹ bộc bạch.
Mươi năm trở lại đây, Lê Maichuyển từ Hà Nội về quê, xã Tiên Trang, huyện Quảng Xương (Thanh Hóa) sống vàvẽ. Xưởng vẽ của họa sỹ Lê Mai nằm ven Quốc lộ 1A luôn mở cửa đón khách vànhững người yêu thích hội họa. Ông nói, mình sẽ tiếp tục dòng tranh bút sắt vàvẫn ham hở như thuở đôi mươi. Chỉ khác là giờ đây, các chuyến đi càng ngắn lại,chủ yếu vẽ bằng ký ức.
Họa sỹ Lê Mai dự định sẽ tổ chức một triển lãm vào cuối năm 2024 tại TP. Thanh Hóa
Họa sỹ Lê Mai, sinh năm 1944 tại xã Quảng Lĩnh, nay là xã Tiên Trang, huyện Quảng Xương, Thanh Hóa. Ông có bằng kỹ sư lâm nghiệp nhưng lại dành hết đam mê cho hội họa.
Lê Mai có 2 lần nhập ngũ (1970 và 1978), là thương binh hạng 4/4. Dù không được đào tạo về hội họa nhưng ông đã sống với đam mê vẽ tranh hơn nửa thế kỷ.
Tính đến nay, họa sỹ già đã có 6 cuộc triển lãm cá nhân. Tranh của ông trưng bày tại hàng trăm triển lãm về các chủ đề chiến tranh, quê hương và lưu giữ tại nhiều bảo tàng trong nước.
Ông có 3 người con trai thì 2 người theo nghiệp hội họa của cha. Lê Mai dự định năm nay sẽ tổ chức triển lãm cá nhân lần thứ 8 tại thành phố Thanh Hóa.
Quang Duy
Bình luận